Warto wiedzieć

Mowa – właściwa tylko ludziom – pozwala nam w pełni funkcjonować w społeczeństwie. Na co dzień zwykle nie dostrzegamy jej wartości. Mowa nie jest jednak umiejętnością wrodzoną. Jest nabywana w dzieciństwie i uzależniona od wielu czynników, w tym także od tego, czy i jak mówią do nas najbliżsi. Jej rozwój rozpoczyna się już na długo przed narodzinami. Pierwsze ruchy ust, przygotowujące buzię do mówienia, można zaobserwować u dziecka już w 3 miesiącu ciąży.

Rozwój mowy dziecka od narodzin do 7 roku życia dzielimy na cztery okresy: okres melodii, okres wyrazu, okres zdania i okres swoistej mowy dziecięcej.

 

OKRES MELODII – OD URODZENIA DO 1 ROKU ŻYCIA

Początkowo dziecko komunikuje się z otoczeniem za pomocą krzyku, po którym można rozpoznać jego potrzeby. Już kilka tygodni po narodzinach pojawiają się u dziecka pierwsze dźwięki ,,eheh", uhuh'', nazywa się to wokalizacją. Dziecko wydaje samoistne dźwięki,  około 2 miesięcy niemowlęta zaczynają gruchać. Wydają  one przy tym wszystkie dźwięki, jakie tylko człowiek może wydać, nawet te, które nie występują w języku macierzystym. Pomiędzy 7 a 10 miesiącem życia dźwięki, które nie należą do mowy ojczystej stopniowo zanikają, a dzieci zaczynają gaworzyć używając wyłącznie dźwięków, które słyszą w swym otoczeniu. Dzieci imitują nie tylko dźwięki, ale także intonację i melodię głosu matki. W pierwszym roku życia można usłyszeć, jak dziecko opowiada długie historie pełne niezrozumiałych słów, stosując intonację ludzi dorosłych. W tym czasie dziecko poznaje przedmioty i zaczyna kojarzyć nazwę z przedmiotem, poprawnie wymawia samogłoski oraz spółgłoski: m, b, n, d, t. Kojarzenie wielokrotnie powtarzanych dźwięków ze wskazywaniem odpowiedniej osoby lub przedmiotu prowadzi do wypowiadania ze zrozumieniem pierwszych słów: mama, tata, baba, lala.

 

OKRES WYRAZU – OD 1 DO 2 ROKU ŻYCIA

Maluch rozumie o wiele więcej słów, wyrażeń i zdań, niż jest w stanie samodzielnie wypowiedzieć. W tym okresie dziecko doskonali wymowę samogłosek oraz spółgłosek: p, pi, b, m, t, d, n, k, j, ś, ź, ć, dź, ch. Dziecko zna około 300 słów, wypowiedzi są głównie jednowyrazowe, które oznaczają przedmiot, czynność. Między 14-15 miesiącem życia dziecka, następuje rozkwit wymawianych przez dziecko pojedynczych wyrazów. Jest to spowodowane burzliwym rozwojem ruchowym, jak i umysłowym dziecka. Dziecko zaczyna chodzić, następuje rozwój spostrzegania i pamięci dziecka, a także intensywne poznawanie otaczającego świata i nazywanie przez dziecko interesujących go przedmiotów. Charakterystyczną cechą wymowy dziecka w tym okresie jest upraszczanie budowy słów przez określanie nazwy wyrazu jego pierwszą lub ostatnią sylabą (np. miś - mi, daj - da, jeszcze - esce, zobacz - ać, kwiaty - katy, pomidor - midol).

 

OKRES ZDANIA – OD 2 DO 3 ROKU ŻYCIA

Między 2 a 3 rokiem życia następuje rozkwit mowy dziecka. Dziecko zaczyna budować zdania, początkowo są to zdania proste, które są złożone   z dwóch, trzech wyrazów, następnie przechodzi w wypowiedzi dłuższe, cztero – pięcio wyrazowe. Pierwsze zdania są twierdzące, a następnie pojawiają się zdania pytające i rozkazujące. Dziecko używa przede wszystkim rzeczowników, czasowniki początkowo używane są w formie bezokolicznika. Przypadki są używane często niepoprawnie. Dziecko wypowiada już poprawnie samogłoski oraz większość spółgłosek. Mowa dziecka staje się zrozumiała już nie tylko dla najbliższego otoczenia. Ponadto zaczyna przyswajać sobie podstawowe gatunki mowy: dialog i podstawy opowiadania.

 

OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECKA – OD 3 DO 7 ROKU ŻYCIA

Mowa w dalszym ciągu się rozwija, następuje rozwój artykulacyjny, wzbogaca się zasób słownictwa, rozwija się umiejętność budowania zdań złożonych.

Dziecko 3 letnie, potrafi porozumieć się z otoczeniem, jego mowa jest już w pewnym stopniu ukształtowana, jednak jej rozwój odbywa się w dalszym ciągu i często pojawiają się błędy. Dziecko trzyletnie powinno już wymawiać wszystkie samogłoski ustne i nosowe, spółgłoski: p, b, m, f, w, ś, ź, ć, dź, ń, k, g, h, t, t, d, n, l, ł, j. Pojawiają się również głoski takie jak: s, z, c, dz. Dziecko już umie wypowiadać większość z tych głosek poprawnie w izolacji, a w mowie potocznej zastępuje je zaś głoskami łatwiejszymi. Dziecko zmiękcza głoski: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż na głoski: ś, ź, ć, dź.

Dziecko 4 letnie, potrafi już mówić o przeszłości i przyszłości. Zadaje mnóstwo pytań. Utrwalają się głoski s, z, c, dz, dziecko nie powinno ich zamieniać na ich zmiękczone odpowiedniki ś, ż, ć, dż. Pojawia się głoska r, choć jej brak nie powinien jeszcze niepokoić;

Dziecko 5 letnie, mowa dziecka w tym wieku powinna być zrozumiała  a wypowiedzi dziecka wielozdaniowe. Dziecko potrafi już bezbłędnie powtórzyć sz, ż, cz, dż, choć w mowie potocznej mogą wciąż być zastępowane przez s, z, c, dz. Głoska r powinna być już wymawiana, chociaż często pojawia się dopiero w tym okresie. Wypowiedzi uwzględniają kolejność zdarzeń  i zależności przyczynowo – skutkowe, są zwykle poprawne gramatycznie. Dziecko potrafi wyjaśnić znaczenie słów, opisać cechy przedmiotów i możliwość ich zastosowania.

Dziecko 6 letnie, powinno już prawidłowo wymawiać wszystkie głoski, oraz powinno mieć opanowaną technikę mówienia. Powinno  poprawnie wymawiać głoski sz, ż, cz, dż
oraz r. Dziecko dokonuje  analizy i syntezy słuchowej wyrazów o prostej budowie fonetycznej (tzw. głoskowania), wyodrębnia głoski na początku, na końcu i w środku wyrazu, samodzielnie wymyśla wyrazy rozpoczynające się na daną głoskę. Określa  położenie przedmiotu względem otoczenia (nad, pod, obok, między, wewnątrz itp.). Określa  kierunek (do tyłu, na wprost, w bok itp.). Umie porównywać (odnajdywać różnice i podobieństwa) oraz klasyfikować przedmioty pod względem wielkości, kształtu, koloru, ciężaru, funkcji użytkowej.

Należy pamiętać, że każde dziecko rozwija się we własnym, swoistym tempie i niewielkie opóźnienia rozwoju mowy nie powinny być powodem do niepokoju. Stopień rozwoju mowy w danym momencie zależy od różnych czynników. Do najważniejszych należą psychofizyczny rozwój dziecka oraz wpływ środowiska. Opóźnienia w pojawianiu się poszczególnych stadiów rozwoju mowy nie powinny przekraczać 6 miesięcy, jeżeli któryś z etapów rozwoju mowy opóźnia się koniecznie skonsultuj się z logopedą.

 

 

Opracowała: Elżbieta Rycaj

  neurologopeda

 

Bibliografia

G. Demelowa, „Elementy Logopedii”.

L. Kaczmarek, „Nasze dziecko uczy się mowy”.

I. Styczek, „Logopedia”.

 

Najczęściej stwierdzanym rodzajem wad wymowy jest dyslalia, polegająca na niemożności prawidłowego wymawiania dźwięków (głosek). Nieprawidłowość w realizacji może dotyczyć jednej, wielu, a nawet kilkunastu głosek. Zaburzenia dźwiękowej strony języka przejawiają się zwykle deformacją (dyslalia właściwa), w wyniku czego powstają dźwięki nie należące do zasobu głosek języka polskiego.

 

Najczęściej występujące u dzieci rodzaje wad wymowy (dyslalia) to:

• Seplenienie międzyzębowe to wada wymowy polegająca na wsuwaniu języka między zęby przy wymowie głosek: s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, sz, ż, cz, dż.
• Seplenienie boczne można zauważyć, gdy podczas mówienia głosek:
  s, z, c, dz, ś, ć, ź, dź, sz, ż, cz, dż strumień powietrza uchodzi bokiem, a język ułożony jest niesymetrycznie.
• Seplenienie proste występuje, gdy głoski : s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, sz, rz, cz, dż  są przez siebie zastępowane.
• Reranie zauważamy, gdy dziecko nie wymawia głoski r i jest ona zastępowana przez
   j lub l. Niekiedy r wymawiane jest nieprawidłowo: wargowo, tylnojęzykowo, gardłowo (tzw. r francuskie).
• Kappacyzm  to wada wymowy przejawiająca się w zamienianiu głoski k na t oraz
  g na d.
• Zdarza się, że podczas mówienia głoski dźwięczne  zastępowane są przez ich bezdźwięczne odpowiedniki. Mówimy wtedy o mowie bezdźwięcznej.
• Nosowanie, to wymawianie głosek ustnych „ przez nos” oraz trudności w wymowie głosek nosowych.
• Lambdacyzm  to wada polegająca na nieprawidłowej wymowie głoski l .

Wspomniane  wady wymowy nie pozostają bez wpływu na przebieg procesów nauki czytania i pisania. Pamiętajmy zatem, że  dziecko pisze i czyta, tak jak mówi. Zanim dziecko zapisze jakiś wyraz, zazwyczaj najpierw go wymawia (głośno, cicho, czy w myślach). Jeżeli zamiast słowa „czapka” powie „capka”, to prawdopodobnie, tak właśnie napisze.

W związku z tym powinniśmy dołożyć wszelkich starań, żeby mowa dziecka była poprawna.

 

Elżbieta Rycaj
Logopeda

 

Czy ćwiczenia z logopedą wystarczą, aby usprawnić zaburzoną mowę dziecka?
Nie. W większości sytuacji ćwiczenia z logopedą w gabinecie to za mało, aby pobudzić u dziecka prawidłowy rozwój mowy. Konieczne jest regularne kontynuowanie ćwiczeń logopedycznych również poza zajęciami logopedycznymi, ponieważ wtedy utrwalamy i rozwijamy umiejętności, jakie dziecko nabyło podczas pracy z logopedą. Regularna praca nad wymową zwiększa szansę dziecka na szybsze i łatwiejsze rozwiązanie lub zminimalizowanie problemów z mową i komunikacją.

 

O czym należy pamiętać, wykonując ćwiczenia logopedyczne w domu?

• Zadbaj o stałą porę wykonywania ćwiczeń.

Dziecko łatwiej zaakceptuje wykonywanie ćwiczeń logopedycznych jeśli staną się one częścią codziennego rytuału.

• Lepiej ćwiczyć krócej, ale kilka razy dziennie niż raz a długo.

Wówczas ćwiczenia nie będą takie nużące, a nawyków prawidłowego mówienia dziecko będzie nabierało w sposób najbardziej zbliżony do naturalnych sytuacji.

• Unikaj zwrotu „ćwiczenia logopedyczne”.

Lepiej mówić „zabawa”, albo po prostu nazwać czynność, którą będziecie wykonywać: np. „będziemy gimnastykować buzię i język”.

• Przeplataj zabawę nauką.

Poproś dziecko, aby powtarzało trudne słowa, kiedy koloruje lub bawi się czymś spokojnie, albo wykonujcie miny przed lustrem podczas codziennych czynności higienicznych.

• Rozwijaj prawidłową wymowę dziecka angażując wszystkie jego zmysły.

Im więcej zmysłów dziecka angażujemy w rozwój i kształtowanie prawidłowej mowy i komunikacji, tym skuteczniejsze będą nasze zabiegi i działania w tej sferze. Wykorzystuj każdą naturalną sytuację, aby „przemycić” kilka słówek, ćwiczeń buzi i języka lub ćwiczeń oddechowych. Ćwiczyć można w każdej sytuacji: w sklepie, na spacerze, podczas przygotowywania posiłku, podczas zwykłej rozmowy z dzieckiem. Dużo zależy od Twojej inwencji!

• Ćwicz razem z dzieckiem.

Czasem dorośli wstydzą się robienia dziwnych min przed lustrem. Niepotrzebnie! Ćwicz
z dzieckiem i dobrze się przy tym baw! Starajcie się przystępować do ćwiczeń zrelaksowani (dotyczy to zarówno dorosłych, jak i dziecka). Nie odkładajmy ćwiczeń na sam koniec dnia, kiedy wszyscy są zmęczeni. Trudniej wówczas współpracować i efekty też będą gorsze.

• Uświadamiaj dziecko, jakie skutki przyniosą wykonywane ćwiczenia.

Możemy powiedzieć, że język będzie silny, buzia będzie umiała robić różne trudne sztuczki,
a słowa, które wydawały się do tej pory trudne do wymówienia będą „odczarowane”, czy też „obudzone z głębokiego snu”, bo wszystkie chcą być używane.

• Bądź cierpliwy i konsekwentny.

Nie wyśmiewaj dziecka, jego wady ani braku postępów. Czasem mijają długie tygodnie zanim pojawią się pierwsze efekty terapii. Konsekwencja w realizowaniu ćwiczeń logopedycznych w domu jest ubezpieczeniem sukcesu!

Regularnie kontaktuj się z logopedą prowadzącym terapię, aby konsultować postępy i sposób wykonywania ćwiczeń.

• Bardzo ważne jest nagradzanie dziecka.

Motywacja do ćwiczeń nie przyjdzie sama. Jeśli jesteś szczęściarzem, którego dziecko „samo chce”, to wspaniale! Pamiętaj jednak, że nawet najchętniej współpracujące dziecko miewa czasem swoje „kryzysy” związane z motywacją do ćwiczeń. Są one zjawiskiem naturalnym.

• Chwal dziecko nawet za najmniejsze postępy.

Nic tak nie zmotywuje do dalszej pracy jak pochwały ze strony bliskich i ważnych dla niego osób.

W trakcie ćwiczeń wystarczy krótkie i entuzjastycznie wypowiedziane: „Świetnie!” „Dobrze sobie radzisz!”, „Super!”. Bądź życzliwym, pogodnym, cierpliwym przewodnikiem i towarzyszem swego dziecka.

 

Powodzenia